DUKE PRITUR BARBARËT

DUKE PRITUR BARBARËT



Nga Vasil Vasili



“Barbarë”, në origjinë, është fjalë helene, parakristiane. Shënonte ata popuj që s’flisnin gjuhën e shkruar e s’kishin formimin psikik helen.

Në rrjedhën e historisë: së pari, u quajtën të tillë fiset gjermanike, që gjatë shekujve të parë të erës së re shkatërruan Perandorinë Romake të Perëndimit (viti 476), por kultura romake u shndërroi doket e ashpra pagane, ndërsa ata, me gjakun e tyre të shpërndarë nëpër Evropë dhe me shtetet që krijuan, i dhanë shtyllën e tretë qytetërimit perëndimor të sotëm, krahas kulturës greko - romake dhe krishtërimit.

Do anashkalojmë sqimatarin e koncepteve të ngulitura nga morali dhe semantika puritane për të hyrë në brendësinë e pallatit shumëkatësh të poezisë “Duke pritur barbarët” të Konstandin Kavafit, për të kuptuar si i trajton “barbarët” ky krijues i madh, nga e nxjerr këtë fjalë të nëmur nga kohët moderrne, si e vë pranë dhe brenda psikikës sonë të nginjiur me qytetërim.

“Duke pritur barbarët” është një poezi me tharme paradoksale. Në sipërfaqe ajo ka një kundërrrjedhë morale, e cila të huton, të pështjellon konceptet dhe psikikën historike puritane. Thelbi i paradoksit moral të kësaj poezie është nxjerrja në shesh e ceremonialit që përgatit qyteti-perandori për të pritur barbarët. Në ceremonial janë të gjitha katet shoqërore: perandori me kurorë i ulur mbi fron, me pergamen në dorë ku janë shkruar tituj dhe emërime të shumta për barbarët, konsuj dhe pretorë veshur me toga të kuqe, me byzylykë me kuarce, me unaza me esmeraldë dhe farfuri dhe arturina të tjera, senatorë që presin e nuk nxjerrin ligje, gojëtarë që sot mungojnë në foltore.

Në ceremonial i pranishëm është edhe populli.

Çۥfarë pret populli nga barbarët? Me praninë e tij në ceremonial, me një rol jo vetëm figure, poezia të fut në pështjellime më të thukta. Sipas një këndvështrimi, populli është i paqortueshëm moralisht.

Ta lëmë puritanizmin kombëtar dhe të vijojmë të futemi më tej në kthinat e poezisë së Kavafit, atje ku ai s’është puritan por kozmopolit, pra me një arsye më shumë për t’u besuar.

Ceremoniali është i ngritur me përgatitjet më të kujdesshme, me mbikëqyrsa të rreptë profesionistë. Ai ka filluar herët në mëngjes.

Ankthi i pritjes sa më madhërisht barbarët është i prekshëm.

Nga mirëkuptimi i ceremonialit prej barbarëve do të përcaktohet jeta e mëtejshme e qytetit dhe e kateve shoqërore të tij. Por diçka s’shkon mirë matanë kufirit. Barbarët s’janë futur në hulli për t’u nisur drejt qytetit perandorak. Këtë fakt s’e di as perandori(?), as populli. Në qytet vijon pritja me ceremonial të pashkrehur. Vetëm se koha ceremoniale ka një kufi formal për t’u zhvilluar, sepse do të vijë nata dhe do t’a mbyllë ciklin e pritjes perandorake të qytetit. Nata është një cikël tjetër i jetës.

Nata mund të jetë edhe një përsiatje e dhimbshme për ceremonialin e pamoralshëm. Por ato që ndodhin natën në nëndërgjegje, ditën tregohen si ëndërra dhe ëndërrat harrohen shpejt si pjesë e vdekur bestytnie. Ato s’ruhen dhe s’kanë fuqi si ndërgjegje vepruese, vetjake dhe shoqërore.

A ka pjesë të shoqërisë, që në ciklin kthjellues të natës i bren përsiatja e dhimbshme për ceremonialin e pamoralshëm të lidhjes së ndërgjegjes së tyre me llogjikën e interesave barbare? Po shumica e popullit, po katet e sipërme të shoqërisë, kanë brejtje ndërgjegjeje?

Cikli i ditës u mbyll përzishëm. Nuk erdhën barbarët shpëtimtarë. Gjithshka ceremoniale u shkreh rrëmujshëm. Në fytyra dhe në shpirtra lindi befas një ankth: “Pse s’erdhën barbarët”?

Ata që kishin ardhur nga kufiri thanë se nuk ka më barbarë. Si? Si thatë? S’ka më barbarë? Për qytetin perandorak, ky lajm, ky lajmzi është i pabesueshëm.

Rrjedhimisht ai prish drejtpeshime shpirtërore dhe formuese të ngritura në kohë. Po rrjedhimisht, në këtë çast ai është pështjellues.

Të gjithë besonin se ka barbarë. Vetëm disa që ishin larg qytetit të molisur, larg perandorit, larg orakujve obortarë sollën një lajm nga skajet që lidhen me toka të tjera, jashtë perandorake se: “S’ka më barbarë”.

Po më përpara, a kishte patur njerëz të tillë që vinin nga skajet e perandorisë, që dini se përtej kufirit, përtej ngastrave tokësore dhe shoqërore s’kishte barbarë? A e kishin përcjellë ata këtë “Barbarë s’ka më”? nëqoftëse e kishin përcjellë, pse s’ishte dëgjuar kjo bzajtje? Apo s’ishte koha për të besuar realitete të cilat ishin ngulitur ndryshe në ndërgjegjen e qytetit perandori?

Apo diçka tjetër kundërthënëse, e fuqishme e përditshme obortare i kishte afruar barbarët, madje i kishte futur brenda ndërgjegjjes së qytetit dhe çdo zë që vinte nga larg, përtej kufijve ishte i zbehtë, acarues, i pabesueshëm?

Në poezinë “Duke pritur barbarët” Kavafi i është shmangur kuptimit historik dhe semantik të cilësorit “barbar” dhe ka synuar një tjetër kuptim historik dhe semantk të termit “barbar”. Ai është krijues i lirë nga ndërgjegjet e tjera.

Natyrshëm barbarët priten me qëndresë për të mbrojtur qytetërimin. Perandori dhe qytetarët e qytetit të perandorit i presin me ceremonial madhështor.

Kufijtë moralë, kulturorë, psikikë etj., midis barbarëve dhe qytetarëve, në qytetin e poezisë së Kavafit, janë shkrirë aq shumë, sa nuk duket kush janë barbarë: qytetarët që kërkojnë të vijnë barbarët apo janë barbarë barbarët që do të vijnë të bëjnë një zgjidhje për qytetin?

Arsyeshëm, barbarët që bëjnë një zgjidhje të kërkuar në qytetërim nuk janë barbarë. Arsyeshëm, qytetarët që kërkojnë të bëjnë zgjidhje në qytetërim me ndërmjetësinë e barbarëve, janë barbarë.

Poezia e Kavafit është një eklektizëm historik, enkas për të spikatur një barbarizëm të mundshëm dy kahësh, i cili s’mund të kqyret në një kuadër historik pa fuqinë përgjithësuese të poetit.

Një gjë është e qartë: Kavafi është shumë i kthjellët në kumtin që përcjell.

Një ceremonial nderues për barbarët, një zgjidhje nga ata s’është thelb i shëndetshëm qytetërimi. Kjo mënyrë të menduari me një psikikë të përbashkët, të njësuar qytetar-barbar, është molisje psikologjike, është zvetënim, sepse barbarët e kanë kthyer kohën zhvilluese mbrapa.

Nga mbyllja e ciklit, nga zvetënimi rrjedhin patologji shoqërore.

Barbarët që pret qyteti i poezisë së Kavafit, përfytyrohen si të mystë, formë që do të futet në qytet, ndërsa qyteti përfytyrohet i lugët, formë që do të presë barbarët në qytet.

Me fjalë gjinore, barbarët përfytyrohen meshkuj dhe qyteti, femra. Qyteti pret rolin veprues, zhvillues të barbarëve.

Me terma historikë do të thoshnim se barbarët (të mystë, veprues, zhvillues, meshkuj) përfaqësojnë patriakatin, ndërsa qyteti (i lugët, pritja, pritsja, femra) përfaqëson matriakatin.

Në histori patriakati është i mysët, është pas matriakatit, është i futur në matriakatin e lugët.

Barbaria është e lidhur me shumë fije me matriakatin. Patriakati është i lidhur me qytetin, artet, familjen.

Atëherë ç’ndodh në qytetin e poezisë së Kavafit?

Le të futemi më thellë në thelbin e poezisë dhe atje do të gjejmë një formë të kohës, pritjen. Me pritjen është ndërtuar e gjithë poezia me nënshtresat e saj të shumta kuptimore.

Pritje, pritje e dëshiruar e barbarëve prej qytetarëve, obortarëve dhe perandorit. Meqënëse barbarë s’ka, rrjedhon që pritja bëhet për një kohë që ka ikur, për të rikthyer vetëm fantazmën e psikikës sonë.

Pritja në poezinë e Kavafit konvencionalisht është njëditore, ndërsa pritja e vërtetë s’dihet sa ka zgjatur. Ç’farë është pritur që ka sjellë nevojën e thirrjes së barbarëve tani? Ç’farë s’ka punuar mirë në jetën e qytetit, në kohën e tij të shëndetshme, ç’farë është prishur që do t’a riparojnë barbarët? Kush është përplasur në qytetin perandorak? Ç’farë është premtuar dhe s’është kryer? Edhe një herë: pritja është një formë e kohës. (Ah këta barbarët, pse s’po vijnë?) Në rastin më të mirë, pritjen e mban të paprishur arsyeja, në rastin më të pandërgjegjshëm e mban të paprishur shpresa.





Arsyes, nga pritja e gjatë, i bien shtyllat mbajtëse, argumentet, shpresës, nga kjo pritje, i këputen fijet e holla lidhëse me të ardhmen.

Obortarët me obortari vijojnë të thonë se duhet pritur barbarët. Në një rast thonë se duhet pritduruar, se ndryshe vijnë barbarët. Dhe në një rast, po këta obortarë, thonë se duhet të vijnë barbarët.

Po të rikujtosh historinë, këtë kujtesë subjektive, barbarët janë thirrur për ndihmë nga qytetet, principatat, shtetet... dhe Kavafi ka kallur në poezi një nga rastet e shumta të thirrjes së barbarëve, duke e bërë shumësin njëjës të dukshëm të shumësit. Po Kavafi ka fshehur edhe shkaqet e thirrjes së barbarëve, të cilat janë të kuptueshme me ndihmën e historisë dhe të kohësisë.

Nga shkaqe të brendshme edhe qyteti është bërë barbar. Te Kavafi ndodh kalimi i kohës së fiksuar në një poezi në një kohë tjetër të lezuesit, madje ai me kozmopolitizmin estetik e moral, lejon çdo kohë historike të futet në kohën e tij poetike, dhe kohën e tij poetike të futet në thelb të çdo kohe historike.

Pritja ka dhe cilësitë, edhe farën e prishjes së drejtpeshimeve. Pritja tej kohës së arsyeshme kalb. Pritja jashtë arsyes është kohë e vdekur. Koha e vdekur brenda ndërgjegjes së një populli është shkak për përshtjellim. Atëherë qytetari bëhet barbar.

Me Kavafin të jepet mundësia të riformulosh kuptimësinë e fjalës “barbar”. Barbarët s’vijnë nga jashtë, barbarët janë shprehje historike, domethënë barbarë s’ka më. Ajo që thotë estetikisht Kavafi mund të përkufizohet “barbarët sot lindin brenda nesh, nga pritja e gjatë zhgënjyese, nga dobësitë njerëzore dhe të organizimit shoqëror”.

Njeriu edhe në shkallë të lartë qytetërimi, nga trysnia e pritjes, e zhgënjimeve vijuese nxjerr modele nga koha e vdekur (historia) si ngushëllim. Kur bashkohet me “kohën e vdekur” ai del nga vetvetja zhvilluese.

Barbarët në qytetin poetik të Kavafit ka kohë që janë bërë të pranishëm si ide mbizotëruese zgjidhjeje, dalje nga një gjendje e rënduar. Kjo prani psikologjike e barbarëve në jetën e qytetin flet për zvetënimin e një kohe.

Ata Kavafi mund të mos i thërriste të vinin në qytetin poetik të tij, se ai e dinte i pari midis të vdekshmëve, se ata kishin lindur si dytësa të qytetarëve nga pritja e gjatë zhgënjyese, nga përplasjet e të kundërtave pa dritë marrveshje, që s’bëjnë dot një marrveshje për të shuar mosmarrveshjet.

Barbarët, dytësat organikë të qytetarëve gjithnjë rriten dhe prishin përmasat psikologjike dhe morale të njeriut. Dytësat janë bërë barbarë moderrnë. Për të shpëtuar qytetin e kërcënuar thirren si shpëtimtarë barbarët e përfytyruar. Dhe meqënëse s’ka më barbarë (klasikë) dytsat kanë tipare barbari.

Ata dalin nga zhgualli njerëzor dhe sillen në qytetin perandori si barbarë.

Në poezi, katet e sipërme të shoqërisë Kavafi i vizaton gati nominalisht, i veçon dhe u jep detaje poetike obortare: veshje madhështore, kurrora, byzylykë, bastunë të larëzuar. Ata janë përfaqësues të larguar të popullit të cilit i kanë shkakëtuar pritjen e gjatë zhgënjyese, e cila përgatit dytsat barbarë.

Populli jepet pa detaje, po nga mungesa e një zgjidhje nëpërmjet barbarëve shpërndahet nga sheshi me rrëmujë e shqetësim...

Barbarët flasin gjuhën tonë, kanë psikikën tonë rezervë, ky është paradoksi që na zbulon Kavafi. Ata nisen nga e përditshmja zhgënjyese (toka jonë) të pushtojnë jetën.

Për Kavafin fjala “barbar” s’është objekt që vjen nga jashtë, nga matanë kufijve, por është subjekt i përgatitur nga vetvetja me ndihmën obortare.

Fjala “barbar” artistikisht është një artific, një levë Arkimedi, një thirrje e anakronizmit e ndarë në dy degëzime: në barbarë të dikushëm dhe në barbarë moderrnë, për t΄i vënë të dyja degët përballë kohës ideale.

Kavafi megjithëse operon në sipërfaqe (si kundërrrjedhë morale) me degën e frikëshme barbar me kuptimin e origjinës së fjalës, në thellësi ai lëviz barbarët moderrnë.

Barbar domethënë subjekt që lind nga vetvetja, nga prirja e gjatë zhgënjyese dhe nga koha e vdekur (historia).



E Shtune, 27 Tetor 2007