...RRESHTI I PARË, LOZHA QENDRORE.

Vendosje mbi poezinë e Primo Shllakut
Shkruan Miri Dhrami.

“Ka shumë "bereqet" aty brenda, e duhet shirë me nikoqirllëk!”-thosha sa herë merrja të shkruaja diçka rreth librit poetik "Edhe fjalët shkojnë në ferr" të autorit Primo Shllaku. Nuk e di si më erdhi, por më pëlqeu që poezinë e tij ta quaja “bereqet.” Megjithëse puna me bereqetin nuk mbaron me shirjen. Vijon bluarja, e për më tepër kësaj here i dëshiroja një “bluarje” të hollë, derisa dhe nocioni i çdo vargu përfundonte si ajo farina e ëmbëlsirave, të cilat pasi të shkrijnë tërësisht në gojë, të lenë një shije të veçantë. Pikërisht, ky ngurrim i ëmbël, më solli vonesën, ndërkohë dihet se bereqeti bluhet mirë, sa është i ri. "Atëherë mund të punoja pa merak, të paktën do shkruaja me zellin e leximit!" -ngushëllohesha pasi dhe çdo fletë të librit, e kisha quajtur një univers poetik. Dhe jo pa shkak. Tek vargu i Primos, gjeta balsamin çudibërës që i shëron tërësisht plagët e një letërsie kaq shumë të vrarë në sy e rrotull tij, prej synxjerrsve.
Siç ju thosha më sipër, libra artistikë që të ushqejnë këtë ndjesi, janë të paktë. Këto lloj krijimesh të shëtisin deri tek kufijtë e befasisë. Të mbajnë peshë me një ritëm kryefund tronditës. Të zgjojnë vrulle që gati të sjellin mohimin e caqeve logjike, për ta ndjerë shpirtin të magjepsur mes spektrash, derisa bëhesh tërësisht pjesëmarrës i konteksteve poshtë zgjidhjeve të papritura. Pra, e doja një libër si ky. Sigurisht që dhe e kisha kërkuar, por ja ku erdhi dita e më gjeti vetë. Dhuratë prej autorit. Bile, kjo dhuratë më gjeti pikërisht atëherë kur jetoja një "uri" të konsiderueshme letrare, si të gjendesha mes një diete kryesisht sallatash. Të mos mohoj këtu, se përgjatë bahçes poetike, herë herë u ndesha edhe ndonjë fryt më të kamur, si prej importi, por të rrallë, që s'mund të të mbajë gjatë. Doja më shumë. Veç, mbas librit "Edhe fjalët shkojnë në ferr" i thashë vetes; “tashti rri mirë, se je i ngopur!” dhe vetja ma pranoi këtë vërejtje. Më quajti të ngopur.
Por.., i ngopur nuk të bie lehtë ndërmend shirja apo bluarja e bereqetit. Ato etapa i quan të shkuara, të largëta. Nguron ti kujtosh, teksa në qiellzë ende të vërtiten copëza “ëmbëlsire” nga e njëjta “farinë” e bluar aq hollë.
Duhet të sqaroj këtu, se edhe ngurrimi si bashkekzistencë e karakterit të njeriut, e ka një ditë të ngjyer. Jo detyrimisht me fundin e të zotit... Ngurrimi vdes cilëndo ditë që i zoti vendos të flasë, apo dhe të shkruaj diçka. Dhe unë e kisha taksur, sado jetëgjatë të qe ngurrimi im, një ditë patjetër do të shkruaja diçka. Autori me çdo kusht duhej përgëzuar, qoftë edhe me fjalë të thjeshta, ndonëse në këtë rast ai meriton përgëzime fikse, pa boshllëqe apo fjalë gjysmake.
E do e mira e letërsisë të theksohet qartë pozicioni i tij, me një vendosje të fronit pak më para, meqenëse në atë rresht ulen gjithë sa krijojnë bukur. Por Primua duhet ta njohë saktësisht vendin dhe emrin e vet. Ai nuk ka prejardhje zogu, që ta dëgjojë emrin pak çaste para se të dorëzojë frymën e fundit tek gjahtari, tek vrasësi, që ia pëshpërit ftohtë, pa pikë ndjenje: "Qikëll na qenke dhe ti-o!" Kurse zogu, në atë shkallmim jete e me atë shkulmë gjaku që i ka mbetur, i jep zemrës dy tri shkundje të lehta. "Sa çudi, mendon, paskam pasur emër! Më quakan Qikëll! Habitet dhe i mbyll sytë përgjithmonë në trastën e territ, lyer me gjakun e të mëparshmëve, hedhur brenda rifuxhio.
Me krijuesin kjo nuk mund të ndodhë. Aq më tepër me cilësorin. Atyre u thërritet emri dhe u ruhet vendi, të shkojnë e të ulen qetësisht, pa rrezikuar që dikush tjetër më "çapkën" të ulet aty pari qoftë dhe gabimisht.
Nuk e di sa i thashë disa gjëra, por se u zgjata pak, jam i sigurt. Aq më keq po qe se mendoni; U zgjate pa i dhënë dum! Ti nuk mund të rregullosh asgjë në këtë mish-mash!
Por as unë nuk e kërkoj! Këto punë nuk janë kaq të thjeshta, që të zgjidhen nga mua e me një shkrim. Unë veç përpiqem të vendos tek rafti i epërm i bibliotekës time librin; "Edhe fjalët shkojnë në ferr." Duke pasur parasysh se këtë vendosje ta provokon vet libri, i cili përshkohet nga një tejpashmëri filozofike, dhe fokusime brilante mendimi. Pra me siguri që aty e ka vendin, tek rafti i epërm, ku kam vendosur gjithë magjikët. Ata që qepin-shqepin shpirtra me aq thjeshtësi. Ndonëse edhe kjo thjeshtësi e tyre, sot komentohet enkas si çështje e ngatërruar. Përqendrohemi qëllimisht diku larg nga esencialja, se ashtu e do nevoja. Harrojmë se edhe (qëllimet) e kanë pikën e dobët. Vritet po me mos heshtje. Me një fjalë të shkruar dhe, meqenëse autori na siguron; /...fjala mund ta cenojë tërësinë morale të njeriut, po kurrsesi atë fizike.../ po ju paraprij se askush nuk rrezikon prej shkrimit tim, veç dorësit, autorit të librit, për të cilin kam merak në do mund deri në fund të shkrimit, ti kem treguar se dhe vendi i tij është aty lart, tek reshti i parë, mes lozhës qendrore.
Ky ishte ngurrimi im apo ajo duarlidhja që nuk më lejonte t'ia filloja lehtë, e cila pa e dashur më kaloi në kategorinë e atyre që zgjedhin më mirë të heshtin. Nuk dëshirojnë t’i kthejnë kujtdo monedhën që i bie prej xhepit, aq më keq kur është monedhë ari.
/Jam mësuar me të vra/ me sendet me të buta,/ me një heshtje, me një, mirë, s'ka gjë,/me mendje të lehtë,/ ty që e vdekur dukesh/ n'balkon të pozës tande./ -shprehet Primua që i din mirë vrasjet e buta. Ai prej kohësh rrihet butë. Edhe syrin dikur, butë deshën t'ia nxirrnin, pa e ndjerë, por nuk pranoi. Ndërkohë që shumë u ulën tu nxirrnin nga një sy. (Vërtet, e çka u duheshin dy, për një punë që bëhej verbërisht..?) Për më tepër, ata i gëzoheshin syrit të shkulur, ndërsa ai gjak që kullonte, nuk thoshte asgjë. Madje, aty pashë për herë të parë, t'i mburret dikush sendit që humb me dëshirë!...
"Gjërat më bukur duken me një sy!" –gënjenin ata turmën që përpiqej t’i përshtatej errësirës. Kurse sot kërkojnë të modifikojnë ndonjë sy të ri bionik, duke ja përshtatur ngjyrës së flokëve apo të vetullave.
Shkurt, poezia e Primos karakterizohet nga fjalë-vepra që nuk nxitojnë. Ecin qetë e të bindura se e njohin sekretin e tronditjes së bujshme, e cila nuk është tjetër veç, qetësia e shkallmuese e autorit, që e din mirë se tufa e dritës e derdhur para, nuk mund të kapet duke rendë. Mjafton të disponosh një tufë drite dhe një drejtim. Ndaj autori duket se nuk vrapon. Bëhet si: /Ajër i palëvizur/ dhe erna të mfshefta/ që bajnë me mërdhitë/ ujnat e fundit të (çdo) vere./ (teksa) gjinkallat sharrojnë zhegun e lodhun/ ndërsa plepat djalosharë/ bisedojnë atje në majë/ me gjuhën e ndonjë gjethi që s'mbëshet ma./
Kaq origjinale është forca e përshkrimit të tij poetik, me fjalën të rendë e para, si të kesh frikë të përjetosh një stinë të tillë, mes afshi vargjesh që zhurisin. Madje, bindesh se zhegu i sharruar kontrollohet më mirë, se një vapë e zgjidhur që e than gjithçka. Pra, çdo gjë nis nga rrënja, nga fjala. Kudo nëpër vargje, bulojnë nuanca magjike. Mes vapës së tij ecet me hap të matur e të urtë, ndryshe përcëllohesh i kënaqur deri në ind. Sepse vargu i Primos e bën punën e vet në maksimum. Ta përcjell gjithçka me kualitet të lartë letrar. Aty brenda nuk mund të mos gjesh; /atë që këndon brenda gjakut / si dhe ngjyrat më poetike që shndërrohen në flakërima (apo) /uragane të palodhura peizazhesh pa faj/...
Vërtet, disa kohë librin "Edhe fjalët shkojnë në ferr" e përgjasova me një bibël xhepi, që në çastet e rrëmbyera, të të mbushë skutat e shpirtit. I shkruar me një gegërishte të lëmuar, ai rrëfen me fjalë të nxjerra si prej ungjillit. Por ka edhe gurgullimë vargu i Primos, që të sjell hipnotizimin artistik. Dehjen. Ka effe, ngjyra dhe melodi. Sot kaq kolorit në poezi, gjendet rrallë. Është vështirë të mos e ndjesh gëlimin brenda çdo vargu. Me to edhe vapa të bëhet ëndërrimtare. Bora apo jazi janë aq të pranueshëm prej këtij mjeshtri të fjalës, deri në rrëqethje. Janë çaste të rralla ato përjetime origjinale, kaq fort të gdhendura me art. Pra, kjo është letërsia që kërkohet. Kjo andje shpirtrash, stinësh, detesh, motesh, e shprehur me fjalë të kulluara, është bukuria e poezisë që adhurojmë.
Nuk ka dyshim se poetët lindin, nuk krijohen, aq më keq të mendosh se mund t'i krijojë dikush tjetër. Ata nuk e ndjejnë fare nevojën e fjalëve majhoshe, qoftë edhe kur thuhen pafajsisht. Poetët janë si të gjithë njerëzit, me të mirat dhe të metat e veta, duke u marrë këtu parasysh, dhe netët pa gjumë, apo shqetësimet artistike që të rrënojnë.
"...Fjala është edhe arma më vrastare, por edhe balsami që shëron. Diagonalja që bashkon këto skaje, përbën njërin prej akseve themelorë, mbi të cilin mbështetet arti i të shkruarit".
Gjithmonë thosha, se po të shkruaja diçka, do ta mbyllja me këtë shprehje të autorit, që besoj se e ka brenda gjithë nektarin që kërkon çdo krijues. Pra, këto janë fjalët me aq shumë “bukë,” që pa diskutim , si dhe ato pa “bukë,” së bashku shkojnë në ferr...


Nëntor 2008
Athinë