Kadareja, mes ëndërrimeve djaloshare dhe makthit...

Kadareja, mes ëndërrimeve djaloshare dhe makthit të pallatit të ëndrrave


Dr. Margarit Gjoka

Tetori i çdo viti në botë përjetohet si muaji i çmimeve Nobël dhe që prej rreth një dekade me interes të veçantë edhe nga bota shqiptare dhe ballkanike meqë një shkrimtar i kësaj treve, Ismail Kadare, ka qënë në pritje të telefonatës magjike për akordimin e këtij çmimi. Edhe këtë vit telefonata e pritur mungoi, por ndërkaq nuk munguan diskutimet dhe parashikimet si në arenën shqiptare dhe atë botërore. Një numur konstant kundërshtarësh të zellshëm rishpalosën argumentat e tyre kundër Kadaresë dhe një numur akoma më i madh lexuesish që rritet me progresion gjeometrik mendojnë se Kadareja e meriton një trofe të tillë.

Nga treva shqiptare, konstant në konfliktin anti-Kadare, gjejmë Rrexhep Qosen i cili, gati një muaj para “Stinës së Nobelave”, gjatë një interviste në panairin e librit në Ulqin, i mëshoi edhe një herë tezës së tij “Kadareja-mit i komunizmit” duke ricikluar në format të shkurtër librin e tij “Të vërtetat e vonuara” dhe bile duke e bërë përgjegjës atë për “mos njohjen e Kosovës” nga vendet e Lidhjes Arabe ku ka aderuar Shqipëria!!! Krejt ndryshe e vlerëson John Carey, kryetari i jurisë që i akordoi Kadaresë çmimin Man Booker International për letërsinë në 2005, i cili në përshëndetejen e dhënies së çmimit theksoi se “Kadareja është mbrojtës i kulturës dhe historisë shqiptare”

Kurse në arenën e jashtme gjejmë një artikull “review” nga Barry Baldwin (shfaqur në internet në 26/09/2008), profesor në Universitetin e Calgary-it, në Canada me 12 libra të botuara dhe rreth 600 artikuj për historinë dhe letërsinë e Greqisë, Romës, Bizantit dhe Shqipërisë. Në artikullin e fundit ai evidenton të gjithë kritikën që ka filluar ndaj Kadaresë që pas 1990 kur kërkoi strehim politik në Francë e gjer më sot.

Artikulli nuk është shkruar me stil të paanshëm, përkundrazi qëmtimi i “argumentave” ndaj tij nga autorë të tjerë nuk përbën aspak kritkë letrare dhe e rendit atë në lobin anti-Kadare”. “Kadareja-thotë që në fillim Baldwin – ka një avantazh artificial sepse është përkthyer në anglisht, fat të cilin nuk e kanë pasur një sërë shkrimtarësh të tjerë si Dritëro Agolli, Neshat Tozaj, Teodor Laço, Nasi Lera, Dhimiter Shuteriqi etj. Pra Baldwin me fjalë të tjera na thotë se po qe se gjendet përkthyesi i këtyre autorëve, atëherë letërsia shqiptare do ketë shumë Kadare, thënie që as ai vete nuk i beson. Por ndërkaq edhe përkthimet nga David Bello në anglisht të Kadaresë nga varianti i tyre frengjisht Baldwin i quan pakuptim “ashtu si të lash rrobat në ujin ku dikush tjetër i ka larë ato njëherë (citim ky i huazuar nga një letër që Blendi Kraja i dërgon David Bellos). Edhe vetë Bello pranon se fillimisht nguroi dhe u përpoq të gjente një përkthyes profesionist të shqipes në anglisht por nuk mundi. Dhe përkthimet direkt nga shqipja në anglisht të realizuara në Shqipëri ai i konsideron të sakta por me njw gjuhë të vjetëruar dhe gati të leshtë (drunjtë në tekst) [The Complet Review, volumi 4, maj 2005]. Ndërkaq përkthimet në frengjisht të Jusuf Vrionit ishin më shumë se profesionale, thotë më tej David Bello, prandaj u angazhua në këtë mision tërheqës. Në të vërtetë megjithë se kjo eksperiencë e ripërkthimit është e njohur në botë, kritika qëndron dhe Peter Morgan jep fragmente të pasakta të perkthimit anglez nga versioni francez i Jusuf Vrionit [The Modern Language Review, 1 Prill 2002].

Por përgjithësisht, megjithë alterimin e mundshëm të orgjinalit nga dy përkthime radhazi Kadare ka magjepsur edhe botën aglishtfolëse dhe më gjërë me romanet e tij ndonse shumë mendojnë se Kadare është më shumë një fenomen i botës frankofone. Pra aq më bindëse do jetë kjo magjepsje nga përkthimi në anglisht i origjinalit shqip të këtyre romaneve.

Sipërmarja për demitizimin e Kaderesë nga Balldwin ka tre boshte: a) vlerësimi negativ i veprës letrare të Kadaresë b) evidentimi i Kadaresë si kontradiktor në situata politike komplekse c) etiketimi i Kadaresë si shkrimtar oborri dhe konjuktural.

(vijon)